O muzeum i działalności Armii Krajowej w okręgu krakowskim opowiada historyk, dr Przemysław Wywiał.

Z czyjej inicjatywy powstało muzeum Armii Krajowej?

Po II wojnie światowej komuniści, którzy z nadania Sowietów przejęli władzę w Polsce, starali się zniszczyć pamięć o Polskim Państwie Podziemnym i Armii Krajowej. Dopiero po roku 1989 żołnierze AK mogli przypomnieć społeczeństwu o swojej walce. Na przełomie lat 80. i 90. w Krakowie członkowie Związku Żołnierzy Armii Krajowej rozpoczęli działania mające na celu utworzenie Muzeum Historii Armii Krajowej.

Po tylu latach odtworzenie historii nie jest chyba łatwe...

Inicjatorzy zaapelowali do swoich kolegów z Podziemia o gromadzenie dokumentów i pamiątek z lat wojny, które dałyby początek ekspozycji i muzeum. Kombatanci otrzymali możliwość zorganizowania wystawy - i tutaj taki chichot historii - w byłym Muzeum Lenina przy ul. Topolowej 5.
Ostatecznie w 2000 roku powołano Muzeum Armii Krajowej jako wspólne przedsięwzięcie Gminy Kraków i Województwa Małopolskiego. Oficjalna inauguracja jego działalności nastąpiła 27 września 2000 roku. Po gruntownej modernizacji obiektu przy ulicy Wita Stwosza, 27 września 2012 roku, otwarta została nowa ekspozycja stała, na którą serdecznie zapraszam.

Jaki cel przyświeca istnieniu muzeum?

Instytucja Polskiego Państwa Podziemnego była fenomenem w okupowanej Europie, natomiast jego siły zbrojne - Armia Krajowa - były największą armią podziemną walczącą przeciwko Niemcom. Przez naszą ekspozycję oraz działalność edukacyjną i popularyzatorską chcemy przedstawić zarówno całościowy obraz polskiego podziemia czasów wojny, jak i jego duchową genezę obejmującą okres II Rzeczypospolitej oraz dziedzictwo patriotyczne we współczesnej Polsce. Chcemy przypominać o przeszłości, a także przekazywać młodemu pokoleniu wartości, ideały, które przyświecały żołnierzom AK.

Czy muzeum cieszy się popularnością wśród młodych ludzi?

Nowa ekspozycja, czynna dopiero od końca września, została zbudowana w sposób nowoczesny, który - mamy nadzieję - przyciągnie młodych ludzi. Obok tradycyjnych gablot z oryginalnymi eksponatami z czasów wojny na naszej ekspozycji znaleźć można również m.in. rekonstrukcję rakiety V2, czołgu Vickers czy samolotu Halifax. Z pewnością interesujące okażą się również kolekcje broni, oporządzenia i mundurów używanych w czasie II wojny światowej. A wszystko to w bogatej, multimedialnej oprawie. Oprócz lekcji muzealnych, proponujemy również młodzieży i dorosłym udział w organizowanych przez nas imprezach, np. spotkaniach z kombatantami i historykami, prelekcjach, pokazach filmów, promocjach książek, koncertach (dużym zainteresowaniem cieszył się choćby zorganizowany 27 września koncert hip-hopowy).

Informacje o muzeum można znaleźć w Internecie?

Warto zajrzeć na naszą stronę internetową oraz profil Muzeum AK na facebooku, gdzie zamieszczamy zapowiedzi organizowanych przez nas przedsięwzięć - na pewno znajdziecie tam coś ciekawego. Chcielibyśmy również wokół muzeum stworzyć środowisko osób zainteresowanych historią oraz gotowych działać na rzecz upamiętnienia tradycji Armii Krajowej - może zechcielibyście zostać wolontariuszami i pomóc nam w tym? Jesteśmy otwarci na wszelkie inicjatywy, szczególnie ludzi młodych.

Jak wyglądała działalność AK na terenie Krakowa?

W naszym mieście struktury konspiracyjne powstały bardzo wcześnie, bo już 7 września 1939 roku, czyli dzień po zajęciu Krakowa przez Niemców, kiedy założono tutaj Organizację Orła Białego. Opierała się ona głównie na strukturze Związku Strzeleckiego, organizacji działającej w okresie międzywojennym i wychowującej młodzież w duchu patriotycznym i szkolącej ją wojskowo. W październiku gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski powołał okręg Kraków Służby Zwycięstwu Polski, przekształcony na początku 1940 roku w okręg Kraków Związku Walki Zbrojnej. ZWZ podporządkowały się inne mniejsze organizacje, w tym wspomniana Organizacja Orła Białego. W 1942 r. ZWZ przekształcony został w Armię Krajową. Na terenie Krakowa działało m.in. Szefostwo Produkcji Konspiracyjnej Broni (kryptonim „Ubezpieczalnia"). Bardzo aktywne było Biuro Informacji i Propagandy, które wydawało liczne tytuły prasy konspiracyjnej.

AK w krakowskim była liczną organizacją?

W połowie 1944 r., kiedy już trwała akcja „Burza", oddziały AK na terenie okręgu krakowskiego liczyły około 90 000 żołnierzy, czyli był to okręg najsilniejszy w kraju. Na podstawie wyroków Cywilnych i Wojskowych Sądów Specjalnych zlikwidowano kilkuset kolaborantów, konfidentów i zwyczajnych przestępców. W ramach akcji dywersyjnych Kedywu przeprowadzono szereg zamachów na niemieckich zbrodniarzy (np. 11 lipca 1944 r. oddział z batalionu „Parasol" dokonał w Krakowie nieudanego zamachu na wyższego dowódcę SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie gen. SS Wilhelma Koppego), wykolejano pociągi, odbijano więźniów. Podczas operacji „Burza" oddziałom AK udało się wyzwolić niektóre tereny spod władzy okupanta (w ten sposób powstała np. „Rzeczpospolita Kazimiersko-Proszowicka"). Podjęto również nieudaną próbę marszu na pomoc powstańcom warszawskim. Po 1945 r. wielu żołnierzy AK kontynuowało walkę przeciwko Sowietom i narzuconej przez nich władzy komunistycznej, płacąc za swój patriotyzm wielką daninę krwi.

Zdjęcia pochodzą z archiwum Muzeum Armii Krajowej,
serdecznie dziękujemy za ich udostępnienie.